Ιστορίες περιηγητών, από την εποχή του Οθωνα και μετά, François - René de Chateaubriand, Edward Dodwell, Πύργος των Ανέμων

Ο ψαγμένος επισκέπτης της Αθήνας πολύ πριν πατήσει το πόδι του σε αυτή ονειρεύεται ήδη ότι θα ζήσει για λίγο σε ένα άλλο χρόνο, σε ένα άλλο σουρεαλιστικό τοπίο που όμοιό του δεν έχει δει από κοντά. Ο όγκος και το πλήθος των  αρχαιοτήτων, τον συναρπάζει. Δεν τον ενδιαφέρουν οι πχ οι μεσαιωνικοί  καλοσχεδιασμένοι πύργοι, ή τα σύγχρονα κτιριακά επιτεύγματα σε μια άλλη χώρα. Μέσα στο μυαλό της ζωής του έχει τοποθετήσει το όνειρο της επίσκεψης μιας παράξενης ιστορικής πόλης: Της Αθήνας.
Για να δούμε λοιπόν κάποιες ιστορικές διαδρομές και τι είδαν ξένοι περιηγητές. Τα αποσπάσματα τα συνέλεξε ο Νικόλας Νικολαΐδης, ξεναγός ιστορικών διαδρομών, και την εκδήλωση  οργάνωσε η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του  Ιδρύματος Ωνάση. Στον περίπατο πήραν μέρος πελάτες του Nestorion.


1. Περιηγητής François - René de Chateaubriand (1811) Οδοιπορικό από το Παρίσι στην Ιερουσαλήμ.
"Ανάμεσα στους λόφους των Μουσών (Φιλοπάππου) και του Αγχεσμού (Λυκαβηττού) και κάτω από την Ακρόπολη, η Αθήνα αποκαλύφθηκε μπροστά μου:  πλατιές στέγες και ανάμεσά τους μιναρέδες, κυπαρίσσια, ερείπια, μοναχικές κολώνες. Οι τρούλοι από τα τζαμιά, στεφανωμένοι με φωλιές πελαργών και λουσμένοι στο φως του ήλιου, ήταν ένα όμορφο θέαμα".
2. Περιηγητής Lord Byron (1810-1812)
"Μένω στο μοναστήρι των Καπουτσίνων, αντίκρυ μου ο Υμηττός, πίσω μου η Ακρόπολη, στα δεξιά ο ναός του Δία, μπροστά το Στάδιο, η πόλη αριστερά, ε, Κύριε αυτή είναι τοποθεσία, αυτή είναι γραφικότητα!. Δεν υπάρχει τίποτα σαν και αυτό. Κύριε, στο Λονδίνο, ούτε καν στο Δημαρχείο!"
3. Ο Πύργος των Ανέμων [Edward Dodwell, Αρχαιολογική και τοπογραφική περιήγηση στην Ελλάδα στα χρόνια 1801-1806
Ο Πύργος των Ανέμων είναι στις μέρες μας ένα παρεκκλήσι δηλαδή για την τέλεση του χορού που αποκαλείται Σεμά και τον οποίο ερμηνεύει κάθε Παρασκευή ένα Τάγμα δερβίσηδων [...] Ο χορός που είδα εκεί ήταν η πιό φρικτή και συνάμα γελοία τελετή που μπορεί κανείς να φανταστεί! Είναι εξαιρετικά δύσκολο για κάποιον, που δεν είναι συνηθισμένος σε τόσο παράξενα θεάματα, να παραμείνει σοβαρός [...] Την ιεροτελεστία ανοίγουν οι δερβίσηδες, τους οποίους πλαισιώνουν κάμποσοι Τούρκοι κάθε ηλικίας και κοινωνικής τάξης, που κάθονται στο πάτωμα, σε κύκλο, και ψέλνουν ύμνους στον Θεό και τον Μωάμεθ, με αργό και σοβαρό τρόπο, επαναλαμβάνοντας πολύ συχνά "Αλλάχ ω Αλλάχ" και κουνώντας συγχρόνως το κεφάλι και το σώμα τους μπρος και πίσω, στο ρυθμό του τραγουδιού. Την μοναδική  ενόργανη συνοδεία παρέχουν  δύο μικρά τύμπανα [...] Το τραγούδι και η κίνηση των χορευτών βαθμιαία γίνονται πιό έντονα - ξαφνικά σηκώνονται όλοι μαζί και αρχίζουν να ψέλνουν και χορεύουν κυκλικά, πολύ βίαια και ταχύτατα! Οταν κουραστούν κάνουν τόπο στους  δύο βασικούς  χορευτές, οι οποίοι, κρατώντας ο ένας τον άλλον από το ζωνάρι [...] περιστρέφονται με απίστευτη ταχύτητα, ξεπερνώντας κατά πολύ κάθε τι, για το οποίο θα θεωρούσα ικανό το ανθρώπινο σώμα.
Ο χορός αυτός θα εξέπληττε αφάνταστα ακόμα και τους ικανότερους χορευτές μας ή τους δεξιοτέχνες στις ανθρώπινες στάσεις."
(Συνεχίζεται με αφήγηση άλλων περιηγητών).
Την Αθήνα Βαυαροί αρχιτέκτονες μετά την ανεξαρτησία από τους Τούρκους την φαντάστηκαν ως μία ευκαιρία οικοδόμησης μιας μοναδικής νεοκλασικής πόλης στην Ευρώπη που θα συνδύαζε στοιχεία αρχαιότητος και νέου αρχιτεκτονικού πνεύματος που επικρατούσε την εποχή εκείνη. Σύμβουλοι λοιπόν του Οθωνα ήρθαν στην πολίχνη των Αθηνών που αριθμούσε 9-12.000 κατοίκους γύρω από την Ακρόπολη την εποχή εκείνη κι επιχείρησαν να εφαρμόσουν τα σχέδια των. Φαντάστηκαν λοιπόν το παλάτι στην Ομόνοια και την σύνδεσή του με τρείς ωραίες οδούς που θα έβλεπαν τον Πειραιά, οδός Πειραιώς, την Ακρόπολη, οδός Αθηνάς και το Παναθηναϊκό στάδιο, οδός Σταδίου.  Παράλληλα σκέφτηκαν να δημιουργήσουν πλήθος κτιρίων, κήπων, σχολών, θεάτρων και να δώσουν στους δρόμους ονόματα τραγικών ποιητών. Εις μάτην όμως για τα περισσότερα σχέδια εξ αυτών για σκόνταψαν πάνω σε συμφέροντα οικοπεδούχων της εποχής και ματαιώθηκαν. 'Όμως κάποια από αυτά έγιναν, έμειναν ή άλλαξαν χρήση και το άρωμά τους μέχρι σήμερα παραμένει. Απομεινάρια αρχαίων λιθοδομών, κολονών, πέρασαν σε τοίχους εκκλησιών, ξύλινες κατασκευές αποτεφρώθηκαν, παζάρια ξηλώθηκαν και αποκαλύφτηκε η Βιβλιοθήκη του Ανδριανού κ.α.
Η Αθήνα σιγά - σιγά μιμούνταν την δύση και άλλαζε τρόπο ζωής, εργασίας, σχόλης, βλέπε Καφενείο Ωραία Ελλάς, φαρμακεία, ζαχαροπλαστεία, κ.ά. Χτίστηκαν εκκλησίες όπως η Αγία Ειρήνη (1843) ή οποία ήτο και ο Μητροπολιτικός ναός των Αθηνών, ξενοδοχεία όπως το "Βύρων" το οποίο εθεωρείτο το υψηλότερο κτίριο των Αθηνών!  Εκεί κάποιος αστρονόμος έστησε το πρόχειρο αστεροσκοπείο του και ήταν και τρισευτυχισμένος!  Η μεταοθωμανική πορεία περνάει από το Πύργο με το ρολόι, το παλιό σιταροπάζαρο, το κτίριο του Βοεβόδα, το παλιό πανεπιστήμιο των Κλεάνθη και Σάουπερ αρχιτεκτόνων,  στις βόρειες πλαγιές της Ακρόπολης. Η Αθήνα λεγόταν Μόναχο του Νότου και το Μόναχο Αθήνα του Βορά.
Στη θέση που βρίσκεται σήμερα (και τότε) η Ρωμαϊκή Αγορά ήταν η καρδιά της Οθωμανικής Αθήνας. Υπήρχε το Διοικητήριο, έδρα του Βοεβόδα, το πιο παλιό τζαμί της Αθήνας, το μεγάλο τζαμί, το μικρό τζαμί, χριστιανικές εκκλησίες, η Κορανική Σχολή όπου εδιδάσκετο το κοράνι και αραβική ποίηση. Το Ρολόι  με τους ανεμοδείκτες, Αέρηδες, χαρακτηριστικό μνημείο, ο πύργος - Τζαμί, σώζεται σήμερα ο τρούλος, το μπέϋ χαμάμ, δεν σώζεται σήμερα. Το χαμάμ της Αθήνας σώζεται και είναι επισκέψιμο, τόπος μυστηρίου και ερωτισμού, η καλλίτερη διασκέδαση των γυναικών. Η πορεία περιλαμβάνει και το Αρχοντικό της κυρίας Γάσπαρη, το μη υπάρχων μοναστήρι των καπουτσίνων, όπου έμεινε ο Λόρδος Βύρων και άλλα κτίρια που απέμειναν από τα 50 περίπου υπάρχοντα στην Αθήνα. Την περιήγηση καθοδήγησε ο Νικόλας Νικολαΐδης ο οποίος με τον γλυκό, λυρικό, έντεχνο και χαμογελαστό λόγο του πέτυχε να κερδίσει απόλυτα τους περιηγούμενους. Μας περιμένει πάλι τον Οκτώβρη Πληροφορίες, θέσεις, εισιτήρια. http://www.sgt.gr. Στον ιστορικό περίπατο πήραν μέρος πελάτες του Nestorion.

Μια παρόμοια οθωμανική παρόμοια είναι και η προτεινόμενη, από ειδικούς, η παρακάτω:
Θέση Βεοβοδαλικίου, Τείχος Υπαπαντής, Ναός Αγ. Αθανασίου ή Σεραφείμ, Τέμενος Φετχιγιέ, Ωρολόγιον Κυρρήστου, Ιεροσπουδαστήριο, Μικρό Τέμενος, Θέση Λουτρού του Μπέη, Λουτρό των Ανέμων (Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης), Οικία Μπενιζέλων, Επιγραφή οδού Μνησικλέους.-

1. William Makepeace Thackeray, Ταξίδι από το Κόρνχιλ στο Μέγα Κάιρο 1845

"Εχω ένα χάρτη που σημειώνονται πλατείες,  σιντριβάνια, θέατρα κήποι και "πλατείες Όθωνος", αλλά αυτά υπάρχουν μόνο υπάρχουν στην χάρτινη πρωτεύουσα - η άθλια, ετοιμόρροπη και ξύλινη πραγματική πρωτεύουσα δεν διαθέτει τίποτε από αυτά".

2. Hans Christian Andersen, Το παζάρι ενός ποιητή: Ταξίδι στην Ελλάδα, την Τουρκία ακι ως τον Δούναβη, 1866.

"Το θέατρο βρίσκεται λίγο πιο έξω από την πόλη. Έχει τέσσαρα διαζώματα, όμορφα διακοσμημένα, αλλά πιο ωραίο θέαμα ήταν να βλέπεις στην πλατεία και τα θεωρεία τους θεατές ντυμένους με τις ελληνικές τους ενδυμασίες. Το θέατρο, όπως προανέφερα είναι λίγο άξω από την πόλη. Αισθάνεσαι λοιπόν τόσο παράξενα όταν βγαίνεις από το κτίριο, μέσα στη νύχτα, μετά από μια παράσταση, του Κουρέα της Σεβίλλης και της Κλέφτρας Κίσσας, και βρίσκεται κάτω από τον ανατολίτικο έναστρο θόλο, όπου η αστροφεγγιά ήταν τόσο λαμπρή που μπορούσαμε να δούμε ολοκάθαρα τη γυμνή και περιτριγυρισμένη από ψηλά βουνά πεδιάδα να απλώνεται μπροστά μας. Γαλήνη και μοναξιά. Λες και σε είχε μεταφέρει σε αυτή την άγονη ερημιά ένας παντοδύναμος μάγος.
Το φυσικό αυτό μεγαλείο περιγελούσε τα ζωγραφισμένα σκηνικά. Η ερημιά παρουσίαζε τη δική της παράσταση, που μπροστά της ωχριούσε οτιδήποτε είχαμε δει εκεί που ήμασταν προ ολίγου. Σε αυτή την ταπεινωτική αντίθεση αισθάνθηκα το κλασσικό μεγαλείο της Ελλάδος."

3. Henry Herbert, Lord Carnarvon, Αναμνήσεις από την Αθήνα και τον Μοριά, 1839.
"Οι πλατιές στέγες, οι επιβλητικοί μιναρέδες, τα κυπαρίσσια, οι φουντωτοί φοίνικες - όλα όσα έδιναν στην πόλη ένα χαρακτήρα ανατολίτικο είχαν εξαφανιστεί μαζί με τους αρχαίους δεσπότες της.  Κατοικίες σε σύγχρονο γερμανικό στυλ, και χωρίς καμία απολύτως χάρη, είχαν πλέον αντικαταστήσει την ασιατική και γραφική αναρχία της παλιάς πόλης."
Επιλογή κειμένων/Ιστορική τεκμηρίωση περιπάτου: Νίκος Νικολαίδης, Βαλκανολόγος - Ιστορικός.